Opisy

[bodek]

Imperium Osmańskie

Po rewolucji młodotureckiej w 1908 r. sułtan Abdülhamid II został zmuszony do wprowadzenia nowej, liberalnej konstytucji oraz zwołania parlamentu. Główne ugrupowanie polityczne młodoturków, Komitet Jedności i Postępu, zdobył większość miejsc i sformował nowy, liberalny rząd, przy aprobacie Wielkiej Brytanii, Niemiec i innych europejskich państw demokratycznych. Wkrótce rząd w Stambule nawiązał bardzo ciepłe stosunki z Młodoturcy wpadli jednak w konflikt ze wszystkimi swoimi państwami granicznymi w Europie, działającymi z inspiracji Węgier, które oficjalnie odmówiły uznania reform w Imperium Osmańskim.
11 marca 1912 r. Bułgaria wypowiedziała wojnę Turcji. 15 marca swój sojusz z Bułgarią uhonorowała Grecja. Węgry powstrzymały się od interwencji. Choć wojskom ottomańskim nie szło najgorzej, pobór do wojska i dalsza stagnacja ekonomiczna wywołały szerokie protesty wśród mas, świeżo pamiętających sukces rewolucji mającej miejsce zaledwie cztery lata wcześniej. Moment później okazję spróbowali wykorzystać Ormianie; organizując masowe protesty i podejmując walkę partyzancką, mieli nadzieję odzyskać niepodległość. Nie mogąc jednocześnie stłumić buntów w kraju i prowadzić wojny, po kilku miesiącach, 2 października 1912 r. rząd młodoturecki zgodził się na pokój, w którym Turcja oddawała Rodos i Dodekanez Grecji, pomimo neutralnej sytuacji na froncie. Wolny od wojny, rząd krwawo stłumił powstania ormiańskie.
W 1913 r. miały miejsce wybory parlamentarne, w których znowu wygrał KJiP, ze znacznie jednak mniejszą przewagą niż wcześniej. Z powodu niskiej stabilności kraju i beznadziejnego stanu finansów rząd wstrzymywał przeprowadzenie reform. Rozpoczęto je dopiero z początkiem roku 1917. Wśród podjętych reform było wprowadzenie świeckiej edukacji na terenie całego kraju (cały czas wykonywane), reforma ortograficzna języka tureckiego (zmiana sposobu pisma z arabskiego na łacińskie) oraz reformy centralizacyjne – które bardzo uderzyły w mniejszości narodowe Kurdów i Ormian. Zaczęto również zakładać publiczne szpitale. Z brytyjską pomocą finansową ukończono kolej do Bagdadu, Mekki i Rijadu, łącząc w ten sposób do sieci kolejowej najbardziej zacofane ziemie osmańskie.
W wyborach z 1918 r. znowu wygrali młodoturcy. Pomimo zmian na powierzchni, państwo wciąż było bardzo zadłużone i polegało w dużej mierze na pomocy brytyjsko-niemieckiej. Niepełnosprawność rządu doprowadziła w 1920 r. do wzmożenia rewolt ormiańskich, które – za presją mocarstw haskich – nie zostały tym razem stłumione. 1 stycznia 1921 r. na trójstronnej (Wielka Brytania, Niemcy, Imperium Osmańskie) konferencji w Iskersehirze ogłoszono niepodległość Armenii. Był to największy do tej pory cios dla młodoturków, którzy panicznie zaczęli się bać, że Kurdowie doprowadzą do tego samego. Niepodległość Armenii kosztowała ich przegraną w wyborach 1923 r., po których musieli po raz pierwszy wejść w koalicję, z umiarkowaną Partią Liberalną.

[bodek]

Republika Meksyku

Meksyk zawsze pozostawał w cieniu swojego potężniejszego sąsiada, Stanów Zjednoczonych. Targany walkami wewnętrznymi przez niemal cały XIX wiek, w XX wiek Meksyk wkroczył w stanie permanentnej wojny domowej: pomiędzy konserwatystami, wspierającymi trwającą od 40 lat dyktaturę gen. Porfirio Díaza, a szeroko pojętymi republikanami, żądającymi przeprowadzenia wyborów. W 1911 r., po śmierci Díaza, republikanie szybko zaczęli zdobywać przewagę. W końcu w listopadzie 1914 r. udało im się przejąć kontrolę nad całością kraju i przeprowadzić wybory parlamentarne; zdecydowana wygrana Narodowej Partii Socjalistycznej (o poglądach marksistowskich) spowodowała jednak wiele kontrowersji. Niestabilność tylko wzrosła po wyborach prezydenckich ze stycznia 1915 r., w których wygrał socjalista z NPS, Venustiano Carranza.
Przez ostatnie kilka lat żaden parlament w Meksyku nie przetrwał więcej niż dwa lata (mimo, iż formalnie są one powoływane na kadencję 5 lat). Od 1914 roku krajem rządziło ponad 20 premierów, większość z nich mniej czy bardziej socjalistycznych, co doprowadziło do znacznego chaosu gospodarczego i politycznego. Jednak sytuacja zaczyna się powoli stabilizować: w ostatnich wyborach (grudzień 1923 r.) centrolewica zdobyła 45% wyborców, komuniści zaś 17%. Budowa państwa socjalnego w meksykańskich realiach może się okazać wyjątkowo trudnym zadaniem, jednak obywatele Meksyku wierzą w nową ekipę: głównie dlatego, że „gorzej i tak już być nie może”. Po kilkudziesięciu latach zaniedbań i błędów gospodarkę meksykańską czeka kolejna rewolucja – wprowadzenie społecznej gospodarki rynkowej.

[bodek]

Królestwo Afganistanu

Afganistan utracił swoją niezależność około połowy XIX wieku, stając się de facto państwem zależnym od Wielkiej Brytanii. Znajdujące się de facto pod władzą Brytyjczyków państwo było de iure rządzone przez dynastię Barakzajów, od 1826 r. pozostających na tym stanowisku. Półkolonialny status kraju uległ zmianie w 1899 r., kiedy kryzys finansowy i związane z nim podwyżki podatków doprowadziły do krwawej wojny z Brytyjczykami i jednocześnie prowadzonej wojny domowej. Wsparcie ze strony magnatów tatarskich oraz niepokoje wewnętrzne w samych Indiach doprowadziły do faktycznej przegranej Europejczyków w tej wojnie, potwierdzonej traktatem pokojowym z 1907 r., w którym Wielka Brytania uznawała całkowitą niezależność i niezawisłość państwa afgańskiego. Nowym emirem został Habibullah Chan. Na zacofanie i biedę kraju odpowiedział zaproszeniem amerykańskich (nie zaś europejskich) doradców oraz uformowaniem technokratycznego Rządu Tymczasowego, który miał sprawować władzę do przeprowadzenia pierwszych wyborów. Odrzucił również tytuł emira i ogłosił się królem.
Za rządów Habibullaha nie przeprowadzono wyborów, ale doprowadzono do rozlicznych reform socjalnych i ekonomicznych. Po raz pierwszy zaczęto rozwijać publiczną edukację, a dzięki dotacjom ze Stanów Zjednoczonych oraz Francji przedsięwzięto wiele inwestycji publicznych, jak np. pierwsza w historii Afganistanu kolej (licząca 217 km linia z Kabulu do Ghazni, ukończona w 1921 r.). Środki przeznaczane na reformy są jednak nadal kroplą w morzu potrzeb – afgańskie społeczeństwo jest jednym z najbardziej zacofanych na świecie, z ponad 80% analfabetyzmu (98% wśród kobiet), powszechnym ubóstwem i decentralizacją wywołaną silną pozycją prawa zwyczajowego.
Habibullah Szach zmarł w 1919 r., zaś po jego śmierci na tron wstąpił syn – Amanullah Szach. Kontynuował wszystkie reformy ojca, doprowadzając w końcu w 1921 r. do uchwalenia nowej, demokratycznej konstytucji, wprowadzającej monarchię parlamentarną wzorowaną na Wielkiej Brytanii. Wybory do parlamentu przeprowadzono, po wielu problemach z organizacją, w październiku 1923 roku. Najwięcej głosów zdobyła konserwatywna Narodowa Partia Afganistanu, opowiadająca się za umiarkowanymi reformami gospodarczymi i silnym stanowiskiem w polityce zagranicznej. Sformowała ona pierwszy w historii Afganistanu demokratyczny rząd w niełatwej koalicji z centrolewicowym Frontem Wolności, drugim co do wielkości ugrupowaniem parlamentarnym.

Cesarstwo Brazylii

W Brazylii niewolnictwo zniesiono najpóźniej w świecie – dopiero w 1894 roku. Po śmierci cesarza Piotra II (1891 r.) koronę objęła jego córka, Izabela I. Choć system polityczny Brazylii już za jej ojca nie zakładał wielkiej roli monarchy (choć była ona i tak znacznie większa niż np. w Wielkiej Brytanii), Izabela, nie mając większego doświadczenia politycznego, zrzekła się jakiejkolwiek istotnej władzy na rzecz premiera. Wychowana w duchu liberalizmu, zaaprobowała również rozszerzenie wyborczego cenzusu majątkowego tak, że na początku XX wieku obejmował on już prawie 90% Brazylijczyków. Ostatnie lata to w Brazylii lata wyjątkowych sukcesów gospodarczych, bogacenia się mas oraz wzmacniania się pozycji międzynarodowej kraju. Wielu uznaje ten kraj za potęgę równą państwom europejskim czy Stanom Zjednoczonym – jest to może stwierdzenie nieco na wyrost, ale Brazylia podąża podobnym torem, jakim wcześniej podążało EUA, i możliwe, że w najbliższych latach stanie się jednym z kilku najpotężniejszych państw świata. Póki co, kraj, od dawna nienękany wojnami, reformuje się wewnętrznie i rośnie w siłę, ale w przejęciu imperialnej roli nadal przeszkadza mała i zacofana armia.
Kraj jest też trawiony przez ostre konflikty wewnętrzne – choć nikt nie wyobraża sobie wojny domowej, brazylijska demokracja jest bardzo specyficzna, z silną polaryzacją na liberałów i konserwatystów, których poglądy radykalizują się z roku na rok. Obie grupy zwalczają się nawzajem wszelkimi środkami. Częste w brazylijskim parlamencie zachowania polegające na buczeniu całych grup posłów w celu zagłuszenia wypowiedzi przeciwników politycznych spowodowały, że ustrój polityczny tego kraju na Zachodzie często jest nazywany „ryczącą demokracją”.

[Dalewin]

Zbędny. Zamykam.