Kalendarium historii Europy (1610-1923)

[Szmer]

Quote:1610: syn króla Polski Zygmunta III Wazy, Władysław, zostaje wybrany wielkim księciem moskiewskim. Moskwa związuje się politycznie z Rzecząpospolitą.
1617-1648: wojna trzydziestoletnia między Ligą Katolicką (głównie Austria i katolickie państwa niemieckie) i Unią Protestancką (m.in. Czechy, Dania, Szwecja, Francja, protestanckie państwa niemieckie).
do 1629: trwają wojny polsko-moskiewsko-szwedzkie. Warszawa i Moskwa tracą Karelię i Inflanty.
1632: śmierć Zygmunta III. Rzplita i Moskwa zawierają unię smoleńską: na jej mocy Wlk Ks. Moskiewskie zostaje włączone do Rzplitej na prawach analogicznych do Polski i Litwy, zaś na bojarów rozciąga się przywileje szlachty polskiej. Przywrócona zostaje tolerancja dla prawosławia (zdelegalizowanego w 1596 r.). Szlachta interesuje się kolonizacją wielkich pustkowi Rusi, a także Syberii.
1648-63: na Ukrainie wybucha powstanie Chmielnickiego, z którym Polska nie potrafi sobie poradzić: Kozacy dochodzą momentami aż do Krakowa i Wilna. Po latach ciężkich walk Warszawa musi uznać niepodległość Kozaków zaporoskich.
1655-58: świeżo upieczony król Szwecji Karol X Gustaw napada na Polskę pogrążoną w wojnie domowej i rozkłada ją na łopatki. Zdobywa dla Szwecji Ingrię, Kurlandię, Żmudź i Prusy Królewskie. Prusy mogą odtąd dziedziczyć władcy Brandenburgii. Jan Kazimierz zrzeka się tytułu króla szwedzkiego, a Rzeczpospolita zostaje odcięta od Bałtyku.
1667-1713: król Francji Ludwik XIV prowadzi liczne wojny, głównie z Austrią, Hiszpanią i Holandią, dążąc do ekspansji kosztem państw ościennych.
1668-76: ciężka wojna polsko-szwedzka. Hetman (od 1669 r. król) Jan [III] Sobieski ostatecznie odzyskuje Żmudź i Gdańsk.
1681-85: Sobieski rozpoczyna kolejny konflikt, tym razem z Zaporożem. Dąży do utworzenia na Ukrainie dziedzicznego księstwa, ale szlachta doprowadza do powrotu tych terenów bezpośrednio do Królestwa Polskiego. Kozacy otrzymują jednak pewną autonomię.
1683: Turcy rozpoczynają wojnę z Austrią, zakończoną zdobyciem Wiednia (cesarz prosi Polskę o odsiecz, jednak ta jest zajęta na Ukrainie). Węgry i Austria wschodnia stają się częścią państwa osmańskiego, Tyrol - Bawarii, a Czechy ogłaszają niepodległość. Nowym cesarzem niemieckim zostaje król szwedzki, Karol XI, który natychmiast konfiskuje ogromne dobra kościelne w Rzeszy. Wraz ze wzrostem potęgi Skandynawów powoli rozluźnia się ich sojusz z Francją, jednak oba mocarstwa nie przeszkadzają sobie w podziale Niemiec na strefy wpływów.
1697-1728: panowanie Karola XII i szczyt potęgi Szwecji. Król narzuca skłóconej Rzeczypospolitej dynastię Leszczyńskich, na wojnie o sukcesję hiszpańską zdobywa na Francji m.in. Palatynat, a później podbija Danię i Norwegię.
1701-1714: po wymarciu Habsburgów hiszpańskich wybucha wojna o sukcesję hiszpańską, w której Francja staje przeciwko Szwecji i Anglii. Ostatecznie zostaje zawarty kompromisowy pokój. W Hiszpanii rozpoczyna się panowanie Burbonów, krewniaków królów francuskich. Tzw. Niderlandy hiszpańskie tworzą oddzielną republikę, sprzymierzoną z Wielką Brytanią.
1755-1764: wojna dziewięcioletnia, toczona w różnych konfiguracjach między Szwecją (wspieraną przez większość państw niemieckich), Francją i Wielką Brytanią, głównie o kolonie zamorskie.
1789: wybucha Wielka Rewolucja Francuska.
1792: rewolucyjna Francja wypowiada wojnę "Danii i Norwegii", czyli de facto całej potędze szwedzkiej. Rozpoczyna to ciąg wojen z całą Europą trwających 20 lat. Okazuje się, że francuska armia poborowa jest w stanie stawić czoła zawodowym armiom europejskich monarchów. Zostają podbite całe Niderlandy, Szwajcaria i Niemcy aż po Ren, jednak rewolucyjne rządy w Paryżu są wciąż niestabilne.
1800: we Francji zdobywa władzę gen. Napoleon Bonaparte, wsławiony zwycięstwami we Włoszech i Egipcie.
1800-06: Napoleon przyłącza do Francji północno-zachodnie Włochy, a na wschodzie tworzy Królestwo Włoch. Uzależnia od Francji także Królestwo Neapolu na południu.
1804: Napoleon I cesarzem Francuzów, a później także królem Włoch.
1805-07: wojna Francji z IV koalicją antyfrancuską. Napoleon I rozbija armię szwedzką i zajmuje praktycznie całe Niemcy.
1807: w Polsce konfederacja łęczycka obala zależnego od Szwecji Władysława V Leszczyńskiego. Rewolucyjni radykałowie z pomocą wojskowego korpusu francuskiego proklamują Republikę Polską i sprzymierzają się z Napoleonem.
1807: pokój w Lüneburgu rozwiązuje I Rzeszę, w jej miejsce powołując Związek Reński na północy i Związek Dunajski na południu. Szwecja zostaje wypchnięta z Niemiec. Czechy przejściowo sprzymierzają się z Francją, Polska uzyskuje Kurlandię i Warmię.
1807-1818: wojna o Hiszpanię i Portugalię; Francja musi zmagać się z lokalną partyzantką i Brytyjczykami.
1809-10: Szwecja, korzystając z problemów Francji w Hiszpanii, próbuje w sojuszu z Anglią odegrać się na Napoleonie [V koalicja]. Kończy się to totalną klęską. Zostaje zawarty pokój w Karlskronie: zwycięski cesarz Francuzów daruje niepodległość Danii, zaś Polsce - Prusy i Ingrię. W Sztokholmie ostatecznie upadają rządy absolutne.
1816: pokój w Nantes przynosi ugodę między Francją a Anglią: w zamian za rezygnację z Portugalii Londyn zobowiązuje się nie wspierać powstańców hiszpańskich. Nikt już nie kwestionuje hegemonii cesarza Francuzów na kontynencie.
1821-32: powstanie w Grecji. Ostatecznie dzięki pomocy angielskiej Grecja uzyskuje niepodległość.
1824: śmierć Napoleona I rozpoczyna proces rozpadu jego imperium.
1827: Neapol obala rządy napoleońskiego marszałka Murata; Włosi zapraszają na tron króla Sardynii, Karola Feliksa i wspierani przez Anglików oraz Szwedów rozpoczynają wojnę z Francją [VI koalicja].
1828: rewolucja w Niemczech. Parlament zwołany do Norymbergi łączy Związek Reński z Dunajskim w Wolny Związek Niemiecki i wypowiada posłuszeństwo Paryżowi. Wielu władców niemieckich zostaje obalonych na rzecz republik.
1831: w Hiszpanii upadają rządy Bonapartych; na tron powracają Burbonowie.
1833: Republika Polska wywraca się na projektach uwłaszczenia chłopów w całym kraju i zostaje obalona przez konfederację nowogródzką. Powraca Rzeczpospolita Trojga Narodów i monarchia elekcyjna.
1834: pokój genewski. Francja zrzeka się ziem aż do Renu (niepodległość odzyskują Niderlandy) oraz większości Włoch, wycofuje też wojska ze Szwajcarii i Danii. W Genewie zostaje ogłoszony także wieczysty pokój w Europie, oparty na równowadze sił wszystkich państw.
1842-49: Węgrzy powstają przeciwko panowaniu tureckiemu. Otrzymują wojskowe wsparcie od Niemiec, Włoch i Rzeczypospolitej. Powstaje Republika Węgier i zależne od niej Księstwo Wołoskie.
1848: Karol Marks i Fryderyk Engels ogłaszają "Manifest komunistyczny".
1873-76: wybucha kolejna wojna węgiersko-turecka, w której Madziarzy dążą do opanowania całych Bałkanów. Tworzą kolejnego swojego satelitę: Bułgarię. W obawie o równowagę sił Wielka Brytania wspiera Turków. Z kolei Grecja sprzymierza się z Włochami oraz Niemcami i realizuje politykę maksymalnej ekspansji na północ. Rzplita pozostaje, decyzją Sejmu, neutralna. Spotkanie sił greckich i węgiersko-bułgarskich o mało nie doprowadza do wojny europejskiej. Flota brytyjska przeszkadza Węgrom w zdobyciu Stambułu.
1874: we Francji środowiska republikańskie i radykalne usiłują wzniecić rewolucję, krwawo stłumioną przez wojska Napoleona III.
1879: konferencja w Hamburgu pod przewodnictwem angielskim doprowadza do porozumienia na Bałkanach. Imperium Osmańskie traci swoje posiadłości europejskie. Zostają także zażegnane niektóre spory kolonialne między Francją, Wielką Brytanią, Szwecją, Niemcami i Włochami.
XX w.: w Europie narasta atmosfera napięcia i zbliżającej się wojny między mocarstwami. Popularność zdobywa idea "państwa totalnego", likwidującego opozycję polityczną i skupiającego siły narodu, by skutecznie stawać w rywalizacji potęg. Najbliżej tego modelu są Francja i Węgry, zmuszone trzymać w ryzach liczne mniejszości narodowe. Z drugiej strony, rośnie siła komunistów.
1901: Francja i Węgry, dotąd podchodzące do siebie z niechęcią, zawierają "serdeczne porozumienie" (entente cordiale). W sojuszu uczestniczą także satelity węgierskie i Dania.
1908: w obawie przed potęgą ententy Szwecja, Niemcy, Włochy, Hiszpania, Holandia i Grecja zawierają obronny układ haski.
1912: do ententy przystępują Czechy.

[Szmer]

podbijam