Opisy krajów pozaeuropejskich

[Szmer]

Quote:Bodka.

AMERYKA:
Stany Zjednoczone Ameryki
(États-Unis d'Amérique, EUA)
Dzięki zwycięskiej kampanii napoleońskiej Francji, która z Luizjany zdołała podbić niemal całą Amerykę Północną i rozszerzyć terytorium Nowej Francji na cały wschód kontynentu, Francja stała się jedyną potęgą kolonialną w regionie. Do roku 1830 niezwykle intensywnie rozwijała się na terenie całej kolonii kolonizacja francuska, motywowana ogromnym przeludnieniem metropolii w tym okresie (niemal dwukrotnie większa gęstość zaludnienia niż w reszcie Europy) do tego czasu w Nowej Francji zdążyły się osiedlić miliony Francuzów. Podczas wojny francusko-niemieckiej (1828-34), w kolonii rozpoczęły się olbrzymie bunty z powodu podatków wojennych, które z czasem przerodziły się w rewolucję podobną do tej z 1776. Szybko pokonano słabą milicję. Pierwsze oddziały regularne dotarły do zbuntowanych ziem już w 1830, jednak zastały one w przeważającej większości wybite przez kolonistów.
Podjęto jeszcze kilkanaście prób desantu, jednak za każdym razem kończyły się one katastrofą. Upokorzona i wyczerpana, Francja podpisała 17. listopada 1834 traktat z Micmac, który deklarował niepodległość EUA. Pierwszym prezydentem i ojcem-założycielem państwa amerykańskiego został Alexis de Tocqueville (urzędował 1834-42), emigrant francuski, który skonstruował ustrój państwa. Spore piętno odcisnął też na ustroju inny ojciec-założyciel, Frédéric Bastiat, prezydent w latach 1846-50. Językami urzędowymi nowego państwa stał się francuski oraz angielski (ze względu na mniejszość angielską, będącą większością w tradycyjnie angielskich stanach Nowego Jorku, Nowej Anglii i Pensylwanii).
EUA rozwijało się bardzo dynamicznie, stopniowo osiągając niezależność od Europy. W przeciwieństwie do panujących w Europie opresyjnych autorytaryzmów, EUA proponowało łagodny liberalizm, wolny rynek i równe szanse dla każdego. "Amerykański sen" w następnych latach nie przestawał ściągać do EUA ogromnej ilości imigrantów z Europy Wschodniej, Niemiec, Francji, Hiszpanii, Włoch, Irlandii, etc.
We wczesnym XX wieku, w fabryce samochodów belgijsko-żydowskiego emigranta, André Citroëna, skonstruowano po raz pierwszy wydajną taśmę montażową, pozwalającą znacznie zmniejszyć koszt i czas produkcji dóbr i doprowadzającą do rozwoju ideologii nazwanej "citroenizmem", w skrócie zakładającej "dostępność sprawnych i solidnych dóbr z każdej dziedziny życia, w odpowiedniej cenie dla każdej rodziny rolniczej i robotniczej". W 1919 ukończono Kanał Panamski, co pokazało państwom świata, że na horyzoncie pojawia się nowa, dynamiczna potęga; w 1924 rok Stany Zjednoczone wchodzą z optymizmem i wiarą w postęp technologiczny i społeczny ludzkości, ale też z wieloma problemami. Przede wszystkim EUA pomimo ogromnego potencjału i potężnej gospodarki ciągle posiada bardzo słabą armię; przeważająca większość nakładów gospodarczych idzie na wydatki konsumpcyjne. Wciąż brakuje też międzynarodowego uznania dla siły EUA; na europejskich salonach panuje przekonanie o "plebejuszach, którzy próbują młotkiem wedrzeć się na salony". (Nie jest ono zresztą nieodwzajemnione; w większości Amerykanie są zwolennikami radykalnego izolacjonizmu i nie podejmowania działań dyplomatycznych poza kontaktami handlowymi).

Cesarstwo Brazylii
W Brazylii niewolnictwo zniesiono najpóźniej w świecie – dopiero w 1894 roku. Po śmierci cesarza Piotra II (1891 r.) koronę objęła jego córka, Izabela I. Choć system polityczny Brazylii już za jej ojca nie zakładał wielkiej roli monarchy (choć była ona i tak znacznie większa niż np. w Wielkiej Brytanii), Izabela, nie mając większego doświadczenia politycznego, zrzekła się jakiejkolwiek istotnej władzy na rzecz premiera. Wychowana w duchu liberalizmu, zaaprobowała również rozszerzenie wyborczego cenzusu majątkowego tak, że na początku XX wieku obejmował on już prawie 90% Brazylijczyków. Ostatnie lata to w Brazylii lata wyjątkowych sukcesów gospodarczych, bogacenia się mas oraz wzmacniania się pozycji międzynarodowej kraju. Wielu uznaje ten kraj za potęgę równą państwom europejskim czy Stanom Zjednoczonym – jest to może stwierdzenie nieco na wyrost, ale Brazylia podąża podobnym torem, jakim wcześniej podążało EUA, i możliwe, że w najbliższych latach stanie się jednym z kilku najpotężniejszych państw świata. Póki co, kraj, od dawna nienękany wojnami, reformuje się wewnętrznie i rośnie w siłę, ale w przejęciu imperialnej roli nadal przeszkadza mała i zacofana armia.
Kraj jest też trawiony przez ostre konflikty wewnętrzne – choć nikt nie wyobraża sobie wojny domowej, brazylijska demokracja jest bardzo specyficzna, z silną polaryzacją na liberałów i konserwatystów, których poglądy radykalizują się z roku na rok. Obie grupy zwalczają się nawzajem wszelkimi środkami. Częste w brazylijskim parlamencie zachowania polegające na buczeniu całych grup posłów w celu zagłuszenia wypowiedzi przeciwników politycznych spowodowały, że ustrój polityczny tego kraju na Zachodzie często jest nazywany „ryczącą demokracją”.

Republika Meksyku
Meksyk zawsze pozostawał w cieniu swojego potężniejszego sąsiada, Stanów Zjednoczonych. Targany walkami wewnętrznymi przez niemal cały XIX wiek, w XX wiek Meksyk wkroczył w stanie permanentnej wojny domowej: pomiędzy konserwatystami, wspierającymi trwającą od 40 lat dyktaturę gen. Porfirio Díaza, a szeroko pojętymi republikanami, żądającymi przeprowadzenia wyborów. W 1911 r., po śmierci Díaza, republikanie szybko zaczęli zdobywać przewagę. W końcu w listopadzie 1914 r. udało im się przejąć kontrolę nad całością kraju i przeprowadzić wybory parlamentarne; zdecydowana wygrana Narodowej Partii Socjalistycznej (o poglądach marksistowskich) spowodowała jednak wiele kontrowersji. Niestabilność tylko wzrosła po wyborach prezydenckich ze stycznia 1915 r., w których wygrał socjalista z NPS, Venustiano Carranza.
Przez ostatnie kilka lat żaden parlament w Meksyku nie przetrwał więcej niż dwa lata (mimo, iż formalnie są one powoływane na kadencję 5 lat). Od 1914 roku krajem rządziło ponad 20 premierów, większość z nich mniej czy bardziej socjalistycznych, co doprowadziło do znacznego chaosu gospodarczego i politycznego. Jednak sytuacja zaczyna się powoli stabilizować: w ostatnich wyborach (grudzień 1923 r.) centrolewica zdobyła 45% wyborców, komuniści zaś 17%. Budowa państwa socjalnego w meksykańskich realiach może się okazać wyjątkowo trudnym zadaniem, jednak obywatele Meksyku wierzą w nową ekipę: głównie dlatego, że „gorzej i tak już być nie może”. Po kilkudziesięciu latach zaniedbań i błędów gospodarkę meksykańską czeka kolejna rewolucja – wprowadzenie społecznej gospodarki rynkowej.

Federacja Peruwiańsko-Boliwijska
Istniejące od 1849 roku państwo, powstałe w wyniku przekształceń wewnątrz Konfederacji Peruwiańsko-Boliwiańskiej, założonej przez Andresa de Sante Cruz. Federacja jest państwem autorytarnym, rządzonym przez najwyższych protektorów, wybieranych przez parlament co cztery lata. Federacja składa się z trzech części - północnego Peru, południowego Peru i Boliwii, każda część posiada osobnego prezydenta, wojsko oraz sądownictwo. Kraj ten, mimo całkiem sporej powierzchni, jest, jeśli chodzi o gospodarkę, jednym z najbardziej zacofanych krajów w Ameryce Południowej - dorównuje mu tylko Ekwador. Na dodatek z praktycznie każdym sąsiadem kraj ten posiada niezałatwione sprawy z przeszłości - wojny, zatargi terytorialne etc. Ostatnie lata w tym kraju to powolne, lecz ciągłe wchodzenie na orbitę wpływów gospodarczych EUA oraz rosnące niezadowolenie społeczeństwa z powodu autorytarnego systemu rządów. By poprawić swoje notowania, obecny najwyższy protektor - August Salcedo - rozpoczął negocjacje z dawnym sąsiadem, Republiką Wielkiej Kolumbii, mające na celu sformowanie silnego, południowoamerykańskiego sojuszu i odzyskanie przez oba te kraje terenów, do które roszczą sobie prawa.

Republika Wielkiej Kolumbii
Kolejna republika federalna istniejąca na kontynencie południowoamerykańskim. W przeciwieństwie do Konfederacji Peruwiańsko-Boliwijskiej, RWK jest krajem w pełni demokratycznym, którego ustrój wykształcił się na przestrzeni dziejów. Historia tego kraju to ciąg upokorzeń - przegranych wojen i walk wewnętrznych, w wyniku których m.in utracono Panamę (na rzecz Meksyku, potem trafiła do EUA) czy Ekwadoru. Ostatnim większym konfliktem, w jakim brała udział Republika była próba "rekonkwisty", dokonana przez Hiszpanów, która zakończyła się utratą Puerto la Cruz, Trynidadu i Tobago. RWK składa się na chwilę obecną z Kolumbii i Wenezueli. Na czele krajów związkowych stoją wiceprezydenci.
Czasy demokratycznej Republiki odchodzą obecnie w niepamięć - wobec nagłego pogorszenia się stosunków z Ekwadorem oraz coraz gorętszą sytuacja na świecie, do głosu w czasie wyborów zaczęły ostatnio dochodzić prawicowe ruchy ekstremistyczne, żądające siłowego przyłączenia z powrotem wszystkich zagarniętych przez wrogów ziem. Osobnym problemem jest partyzantka antyrządowa, na którą składają się m.in: ruchy indiańskie, ruchy wenezuelskich separatystów, uzbrojone organizacje przestępcze itp. RWK jest jednym z najbardziej przeżartych przestępczością krajów na świecie, szczególnie jeśli chodzi o nielegalny handel narkotykami.

Ekwador
Najmłodsze i najsłabsze państwo w Ameryce południowej, istniejące praktycznie wyłącznie jako bufor pomiędzy RWK i FP-B. Historia Ekwadoru to ciąg zamachów stanu i wojen domowych. W kraju władzę wiecznie sprawują oligarchowie, kontrolujący prawie w stu procentach handel zagraniczny. To tutaj też siedziby mają największe kartele przestępcze Ameryki, operujące z tego kraju w RWK, Brazylii itp.
Jednym z największych problemów tego kraju są jego sąsiedzi. O ile Federacja do niedawna aprobowała istnienie Ekwadoru, jako wygodnego buforu przed Kolumbią, o tyle obecnie dąży ona do podporządkowania sobie południowej części tego kraju. Wobec nadchodzącego traktatu o współpracy Kolumbijsko-Federacyjnej, los Ekwadoru stał się bardzo niepewny. Sytuację utrudniają indiańscy i komunistyczni partyzanci, walczący o uwolnienie się od zbrodniczego reżimu.

AZJA:
Imperium Osmańskie
sułtan: Mehmed VI
Turcja, niegdyś wielkie mocarstwo trzech kontynentów (jednym z największych sukcesów było zdobycie Wiednia w 1683 r.), obecnie z trudem wydobywa się z dwustuletniego zastoju. W 1916 r. w wyniku zamachu stanu faktyczną władzę przechwycił ruch tzw. młodoturków skupiony w Ruchu Jedności i Postępu. Początkowo młodoturcy zamierzali przekształcić państwo w monarchię parlamentarną, ale rebelia Ormian i opozycyjne ruchy arabskie wspierane przez Wielką Brytanię skłoniły ich do ustanowienia czegoś w rodzaju technokratycznej dyktatury triumwiratu: Enwer Paszy (ministra wojny), Talaat Paszy (wielkiego wezyra) i Dżemala Paszy (ministra marynarki). Nacjonalistyczna polityka rządu osmańskiego próbuje wykorzystać rywalizację obcego kapitału penetrującego państwo do modernizacji i wzmocnienia polityczno-militarnego Turcji. Stosunkowo najcieplejsze stosunki łączą Stambuł z układem haskim.

Cesarstwo Chin
W 1911 roku, po rewolucji Xinhai, proklamowano Republikę Chińską, a cesarza Pu Yi zamknięto w Zakazanym Mieście w areszcie domowym. Jednak po jej ustanowieniu kraj zaczął pogrążać się w coraz większej anarchii - w 1913 r. lojalistyczny generał Zhang Xun doprowadził do rozległej rewolty na północy państwa. Pokonawszy słabo broniący się garnizon Pekinu, proklamował odrodzenie Cesarstwa Chin i ponowne objęcie władzy cesarskiej przez Pu Yi. Xun zdołał podbić Mandżurię i, wspierany przez Francuzów zwalczających brytyjskie wpływy na Dalekim Wschodzie, objął w posiadanie niemal całe północne Chiny. Chiny cesarskie ledwie funkcjonują gospodarczo - bez pomocy francuskiej i polskiej dawno zostałyby pokonane przez Republikę Sun Yatsena.

Republika Chińska
Państwo powstałe w 1911 r. na skutek Rewolucji Xinhai. Republika Chińska jest najsilniejszym obecnie państwem w dawnych Chinach, stopniowo rozwijającym swoją gospodarkę dzięki radykalnym reformom gospodarczym. Jednak jego problemem jest olbrzymie niezadowolenie społeczne - wywołane upadkiem Cesarstwa, wprowadzeniem wolnorynkowych reform oraz dalszą zależnością Chin od mocarstw zachodnich, wbrew obietnicom Sun Yatsena (tak postrzega się obecność brytyjskich doradców i firm w kraju). Pomimo iż rząd Yatsena robi wszystko, aby nie stać się kolejną zachodnią marionetką - w istocie, sytuacja Republiki jest nieporównywalnie lepsza, niż np. Chanatu Krymskiego - wielu niezadowolonych obywateli i wysokich przedstawicieli byłej chińskiej władzy doprowadziło do serii rewolucji, w których kolejno odłączały się od Republiki kolejne państwa na terenie dawnych Chin. Obecnie Republika nadal kontroluje największe (i stosunkowo najbogatsze) spośród chińskich państw terytorium, jednak trudno jest utrzymać je w ryzach.

Chińska Republika Ludowa
W 1916 r. powstała Komunistyczna Partia Chin (KPCh). Początkowo nastawiona umiarkowanie, jednak niedopuszczanie jej do udziału we władzy przez Republikę Sun Yatsena doprowadziło do radykalizacji części działaczy. Prowadzeni przez młodego działacza komunistycznego, Mao Zedonga, zdołali przekonać do siebie chłopów z okolicy Yunnanu i wzniecić powstanie, w którym zbrojnie przejęli Chongqing, Chengdu i Nanchong - trzy największe ośrodki przemysłowe zachodnich Chin. Obecnie okupują te trzy miasta oraz teren pomiędzy nimi, silnie okopani na górskim terenie swojego państwa.

Królestwo Afganistanu
Afganistan utracił swoją niezależność około połowy XIX wieku, stając się de facto państwem zależnym od Wielkiej Brytanii. Znajdujące się de facto pod władzą Brytyjczyków państwo było de iure rządzone przez dynastię Barakzajów, od 1826 r. pozostających na tym stanowisku. Półkolonialny status kraju uległ zmianie w 1899 r., kiedy kryzys finansowy i związane z nim podwyżki podatków doprowadziły do krwawej wojny z Brytyjczykami i jednocześnie prowadzonej wojny domowej. Wsparcie ze strony magnatów tatarskich oraz niepokoje wewnętrzne w samych Indiach doprowadziły do faktycznej przegranej Europejczyków w tej wojnie, potwierdzonej traktatem pokojowym z 1907 r., w którym Wielka Brytania uznawała całkowitą niezależność i niezawisłość państwa afgańskiego. Nowym emirem został Habibullah Chan. Na zacofanie i biedę kraju odpowiedział zaproszeniem głównie amerykańskich doradców oraz uformowaniem technokratycznego Rządu Tymczasowego, który miał sprawować władzę do przeprowadzenia pierwszych wyborów. Odrzucił również tytuł emira i ogłosił się królem.
Za rządów Habibullaha nie przeprowadzono wyborów, ale doprowadzono do rozlicznych reform socjalnych i ekonomicznych. Po raz pierwszy zaczęto rozwijać publiczną edukację, a dzięki dotacjom ze Stanów Zjednoczonych oraz Francji przedsięwzięto wiele inwestycji publicznych, jak np. pierwsza w historii Afganistanu kolej (licząca 217 km linia z Kabulu do Ghazni, ukończona w 1921 r.).
Habibullah Szach zmarł w 1919 r., zaś po jego śmierci na tron wstąpił syn – Amanullah Szach. Kontynuował wszystkie reformy ojca, doprowadzając w końcu w 1921 r. do uchwalenia nowej, demokratycznej konstytucji, wprowadzającej monarchię parlamentarną wzorowaną na Wielkiej Brytanii. Wybory do parlamentu przeprowadzono, po wielu problemach z organizacją, w październiku 1923 roku. Najwięcej głosów zdobyła konserwatywna Narodowa Partia Afganistanu, opowiadająca się za umiarkowanymi reformami gospodarczymi i silnym stanowiskiem w polityce zagranicznej. Sformowała ona pierwszy w historii Afganistanu demokratyczny rząd w niełatwej koalicji z centrolewicowym Frontem Wolności, drugim co do wielkości ugrupowaniem parlamentarnym.
Środki przeznaczane na reformy są nadal kroplą w morzu potrzeb – afgańskie społeczeństwo jest jednym z najbardziej zacofanych na świecie, z ponad 80% analfabetyzmu (98% wśród kobiet), powszechnym ubóstwem i decentralizacją wywołaną silną pozycją prawa zwyczajowego. Poszczególne szczepy skłonne są traktować system demokratyczny jako usankcjonowanie wewnątrzpaństwowych rozgrywek, a politycy partyjni niewolni są od pokus autorytarnych. Armia afgańska jest silna na własnym terenie, ale technologiczne zacofanie i kiepskie dowodzenie znacznie obniża jej obiektywną wartość.