wulf.
Quote:Królewszczyzny:
Większość królewszczyzn królowie Rzeczypospolitej wydzierżawili dożywotnio szlachcie - w chwili obecnej, z uwagi na niedoskonałość kartografii królewskiej, ocenia się, że ok. 95% ziem królewskich jest oddanych w dzierżawę. Królewszczyzny od XIX wieku powstają jedynie w wyniku kolonizacji nowych ziem (gdy Sejm przekaże obszar kolonii królowi - np w dowód wdzięczności), konfiskaty majątku (gdy sąd odbiera majątek posesjonatowi, ten staje się z mocy prawa królewszczyzną) lub śmierci szlachcica, który nie ma spadkobierców (wtedy prawem kaduka jego majątek staje się królewszczyzną). Ziemie stanowiące własność samodzielną każdoczesnego monarchy Rzeczypospolitej zajmują w chwili obecnej powierzchnię łączną ok. 4 mln hektarów (40 tyś km2 powierzchni) i przynoszą monarsze ok. 500 mln złp zysku rocznie (głównie z czynszów dzierżawnych).
Najwięcej królewszczyzn znajduje się na terenie b. Chanatów Astrachańskiego i Kazańskiego, a także w środkowej części Wielkiego Księstwa Moskiewskiego i Wielkim Księstwie Litewskim. Królewszczyzny w Królestwie Polskim zostały w większości podzielone między chłopów w czasach Republiki.
Warunki dzierżawy
Dzierżawa królewszczyzny jest dzierżawą dożywotnią po stronie szlachcica, który uzyskał prawo do korzystania z królewszczyzny. Polega ona na udostępnieniu innej osobie prawa lub rzeczy, natomiast nie przenosi własności królewszczyzny. Dzierżawca powinien wykonywać swoje prawo zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki i nie może zmieniać przeznaczenia królewszczyzny bez zgody monarchy. Nie może również bez zgody monarchy oddawać królewszczyzny lub jej części osobie trzeciej, ani w żaden sposób nią dysponować. W trakcie dzierżawy dzierżawca zobowiązany jest do dokonywania wszelkich napraw i ponoszenia wszelkich kosztów niezbędnych do zachowania królewszczyzny w stanie nie pogorszonym lub ulepszonym. Odpłatność z tytułu umowy dzierżawy może ulec ograniczeniu, ponadto czynsz dzierżawny może być oznaczony nie tylko w pieniądzach, ale także świadczeniach innego rodzaju, czy w ułamkowej części pożytków (np. 1/2 części zbiorów, względnie określonych formach działalności). W przeszłości odpłatnością za uzyskanie królewszczyzny był również obowiązek wystawienia pocztu wojskowego dla prywatnych potrzeb króla (tzw. Gwardia Królewska).
Dzierżawca, który nie wykonuje dzierżawy zgodnie z zawartą umową (zwaną paktem dzierżawnym) może zostać decyzją króla dzierżawy pozbawiony, razem z pozbawieniem wszelkiego majątku, który znajduje się na wydzierżawionej ziemi. Jednocześnie dzierżawa trwa do śmierci szlachcica dzierżącego, nie podlega dziedziczeniu. Tradycyjnie jednak, w ok. 70% przypadków król podpisywał nowy pakt dzierżawny z dziedzicem danego szlachcica.
Co ciekawsze przykład paktów dzierżawnych i zasad opłaty czynszu:
1) Abenezer Firlej, królewszczyzna grodzieńska - zobowiązany do rocznego dostarczania dla króla zapasu ryb słodkowodnych i dziczyzny
2) Adam Czartoryski, królewszczyzna murmańska - zobowiązany do utrzymania i wysłania na każde żądanie, w imieniu króla floty trzech okrętów wojskowych obsadzonych żołnierzami
3) Konstanty Radziwiłł, królewszczyzna permska - zobowiązany do utrzymania przy królu gwardii 500 żołnierzy i sprzętu, mających za zadanie ochronę króla
4) Wariag Ruszczyszyn, królewszczyzna stawropolska - czynsz roczny w wysokości 1 miliona złp (najwyższa opłata ze wszystkich królewszczyzn opłaconych kwotowo)
Królewszczyzny (ziemie królewskie)
